اصول برنامه ریزی آموزشی و درسی برای مدیران مدارس

فصل اول نظام آموزش و پرورش:

     تعریف سیستم یا نظام: مجموعه ای از اجزا و روابط میان آنها که توسط ویژگی هایی معین ، به هم وابسته یا مرتبط می شوند و این اجزا با محیط شان یک کل را تشکیل می دهند.

در صورتی که نظام آموزش و پرورش رسمی را به عنوان سیستمی اجتماعی در نظر بگیریم می توان آن را با مفاهیم سه گانه ی درون داده ها، فراگرد و برون داده ها تصور کرد:

نظام آموزش و پرورش برای انجام ماموریت رسمی خود( تحقق هدف های آموزش و پرورش رسمی در جامعه) منابع مورد نیاز خود را به صورت درون داده ها( دانش و معرفت موجود در جامعه، ارزش های معتبر و مورد اعتقاد، هدف های مطلوب ، منابع مالی و مادی) از جامعه می گیرد. سپس از طریق فراگردهای پیچیده ای که مستم استفاده از ساختار سازمانی افراد انسانی و تکنولوژی و ایفای وظایف معینی است دانش آموزان را تحت آموزش و پرورش قرار می دهد و سرانجام نتیجه کار( برون داده های ) خود را به صورت افرادی که از جهات مختلف تغییر یافته و صلاحیت و شایستگی پیدا کرده اند به جامعه تحویل می دهد.

اهمیت آموزش و پرورش:

1-     نقش آموزش و پرورش در ابعاد مختلف توسعه:هم ابزاری مهم برای تسعه بوده و هم یکی از اهداف توسعه محسوب میشود.

·         در رشد و توسعه اجتماعی: آنچه مورد تغییر و تحول اجتماعی می گردد تحول فکری بشر است که بر اثر آموزش و پرورش حاصل می شود. آموزش و پرورش ضمن ایجاد آمادگی در فرد به منظور رفع نیازهای مادی و معنویش وی را در برطرف نمودن نیازمندی های جمعی یاری می رساند. تعلیم و تربیت عامل روشنگری و تحرک انگیزی جهت تسریع نهضت های اجتماعی است و به طور منطقی یک عامل گسترش دهنده رفاه اجتماعی و هماهنگ کننده شخصیت های جوان اجتماع با تغییرات سریع است.

·         در رشد و توسعه فرهنگی: توسعه فرهنگی فرایندی پویاست که عبارتست از پربار سازی فرنگی، تحکیم جنبه های مختلف تجلیات فرهنگی، فراهم سازی امکانات فرهنگی برای کلیه افراد . نیروی محرکه هر فرهنگی ناشی از میزان آموزشی است که در آن جامعه ارائه میشود. از آن جا که اموزش و پرورش قابلیت های افراد را افزایش می  دهد و استعدادهای آنان را شکوفا می سازد بنابراین با افزایش میزان آموزش میتوان سبب تحولات فرهنگی شد که سرانجام باعث رشد و پیشرفت و بهره وری می گردند.

·         در رشد و توسعه اقتصادی:امروزه افراد خانواده ها و دولت ها تمایل زیادی به سرمایه گذاری در بخش آموزش از خود نشان می دهند چرا که آموزش و پرورش از یک سو قابلیت های نیروی انسانی را ارتقا می بخشد و در شکوفا ساختن استعدادهای نقش دارد از سوی دیگر نیروی کار رابرای استفاده بهتر از تکنولوژی برتر تولید آماده و مهیا می سازد. دقیقا به همین دلیل است که کشورهای توسعه یافته منابع بیشتری را به این بخش اختصاص می دهند.

2-     آموزش و پرورش و برابری فرصت های آموزشی:

منظور از برابری فرصت های آموزشی برخورداری برابر و داشتن شانس مساوی کلیه لازم التعلیمان برای ورود به نظام آموزشی و برخورداری از کلاس و برنامه های آموزشی مطلوب، معلمان متخصص، امکانات و تجهیزات آموزشی و نیز فضای مناسب آموزشی است.

·         برابری فرصت های آموزشی در بعد کلان : به عنوان شاخص جامعه توسعه یافته در نظر گرفته میشود .

·         در بعد خردبرابری فرصت ها سازوکاری است که موجب شکوفا شدن اندیشه های خلاق شده و امکان پرورش قابلیت ها را برای همه به طور مساوی فراهم می سازد. این امر در وهله اول نیازمند رفع موانع پیشرفت شخصی افراد جامعه است.

در جهت رفع نابرابری های آموزشی کاربست های ذیل موثر است:

·         احداث مدرسه در نزدیکی محل تحصیل دختران

·         کاهش هزینه های والدین از طریق اعطای بورس تحصیلی

·         تهیه برنامه درسی متناسب برای زندگی روزمره دختران

·         افزایش مشارکت جامعه

·         تمرکز زدایی

·         نظام های آمزشی متنوع

آموزش و پرورش کارامد:

کارامدی معادل کارایی   efficienecy برای توصیف ارتباط میان داده ها و ستانده ها به کار می رود.

هر چه میزان کارایی یک نظام آموزشی بیشتر باشد بازدهی آن نسبت به درون داده ها بیشتر است.

دو نوع کارایی برای نظام اموزش و پرورش در نظر می گیرند

1-     کارایی درونی interndl efficienecy  ارتباط میان داده ها و ستانده ها در نظام آموزشی توجه می کند بر اساس یکسری شاخص های کمی نظیر تعداد فارغ التحصیلان و سنجیده می شود

2-     کارایی بیرونی external efficienecy مبین میزان پاسخگویی برون دادهای نظام آموزشی ( فارغ التحصیلان) به نیازهای جامعه و بازار است و برای محاسبه آن به فارغ التحصیلات به صورت کیفی توجه میشود.

عوامل موثر بر کارامدی نظام آموزش و پرورش:

معلم - دانش آموز - مدیر مدرسه - منابع مطالعاتی - امکانات فیزیکی – خانواده - اداره آموزش و پرورش - جامعه:

ویژگی های آموزش و پرورش کارامد:

فرد: آموزش دهندگان و آموزش گیرندگان

برنامه: هدفمند و مبتنی بر فلسفه پرورش انسان – بومی- عملی و قابل اجرا0- مقرون به صرفه

سازمان: شایسته سالاری – تمرکز زدایی- علم گرایی-پرهیز از سلیقه گرایی-ثبات در مدیریت های مبانی-کارشناسان خبره و خلاق-آموزش مداوم مدیران

فصل دوم: برنامه ریزی آموزشی و درسی:

به تعبیر یونسکو: برنامه ریزی آموزشی اقدامی عملی و منطقی برای حل مسائل آموزشی

برنامه درسی: کلیه فعالیت های یادگیری یادگیرنده ، انواع وسایل آموزشی پیشنهاداتی در مورد راهبردهای یاددهی –یادگیری و شرایط اجرای برنامه

ویزگی های برنامه درسی:.

برنامه درسی یکسری رویدادهای برنامه ریزی شده، از پیش طراحی شده و ماهیتا دارای مقاصد تربیتی است.

برنامه ریزی درسی در جهان باستان: در مصر قبل از شکل گیری آموزش و پرورش رسمی  پدران فرزندان را در خانه تعلیم می دادندو تواناترین کودکان بعدها جذب مدارس مربوط به کارهای دولتی و دادگاه ها مشدند.

در چین قدیم برنامه درسی بر محور اندیشه های لائوتسه و کنفوسیوس استوار بوده است.

در هند قدیم شامل مطالب مقدس بوده.

در یونان باستان محور برنامه ریزی پرورش مطلوب تن و روان بر اساس میانه روی و اعتدال بود. و افلاطون در کتاب جمهوری خود به برنامه ریزی درسی پرداخته و یک نظام آموزشی دوازده ساله را خاطر نشان ساخته( این میتواند پایه های اولیه برنامه درسی امروز باشد)

برنامه ریزی درسی در قرون میانه: به شدت تحت تاثیر مسیحیت بود. امپراتوری روم گسترش یافته بود و اعتقاد داشتند مهمترین دانش ها مربوط به مسائل روح بشر است. در قرون میانه رهبران کلیسا به خصوص راهبان مسئولیت دائمی آموزش و پرورش در دنیای غرب را به عهده داشتند.

برنامه درسی در قرن بیستم:

سیر تکاملی برنامه ریزی درسی: انتشار کتاب برنامه ریزی درسی توسط فرانکلین بوبیت در سال 19

تجدید سازمان آموزش و پرورش متوسطه توسط انجمن ملی تعلیم و تربیت در سال 19

انتشار کتاب کازل و کمپل با عنوان خواندنی هایی در زمینه برنامهریزی درسی در اواسط دهه 30

تاسیس مدارس جامع بعنوان مدارس حرفه ای در سال 1960 و ورود به عصر جدید برنامه ریزی درسی

مدل های تدوین برنامه درسی:

1-     مدل اداری( صف-ستاد):جلسات با مرئوسین اصلی در صورت ضرورت جلب نظر موافق هیئت مدیره آموزش و پرورش - کمیته هدایت کننده( متشکل از معاونین و مدیران) برای شکل دادن به طرح های عمومی تهیه و تدوین اصول راهنما و اهداف کلی - کمیته مدیران و معلمان: اجرای برنامه و ارزیابی اثر بخشی آن در کلاس های درسی و ایجاد اصلاح و تغییرات و در نتیجه اجرای برنامه درسی جدید در نظام آموزشی.

2-     مدل مبتنی بر واقعیت های عملی:  توسط معلمان در مدارس مستقل اجرا می شود. شیوه های تصمیم گیری گروهی را به کار می برد . با مشکلات مشخص برنامه درسی در کلاس های درس منطبق است. ( در این روش معلمان دانش آموزان والدین و سایر اعضای غیر حرفه ای نیز درگیر می شوند.

3-     مدل بوشامپ:  1- تشکیل شورای برنامه درسی به عنوان هماهنگ کننده کلی  2- ارزشیابی فعالیت های کنونی    3- بررسی محتوای برنامه درسی    4- تدوین معیارهایی برای برنامه جدید    5- طراحی و نوشتن برنامه جدید اجرا و ارزشیابی

4-     مدل تابا:

1-     تولید تجربی داحدهای درسی توسط گروه هایی از معلم ها  2- آزمودن واحدهای تجربی  3- تجدید و تثبیت واحد های برنامه درسی 4- تهیه و تدوین یک چارچوب  5-استقرار و انتشار واحدهای تجربی

سطوح مشارکت معلمان در برنامه درسی:

سطح مقلدانه: تکیه بر کتاب درسی و عمل به آن به صورت موضوع به موضوع، تغییر بدون سازگاری با نیازهای محلی انجام شده.

سطح میانجی گرانه: معلمان تعدیل های لازم را انجام می دهند. معلمان آگاهانه از دانش آموزان والدین و همکاران خود و منابع خارج از مدرسه برای اجرای بهینه برنامه درسی که از پیش طراحی شده  بهره میگیرند.

سطح خلاقانه-مولد: تمامیت برنامه درسی به وسیله معلمان و کارکنان بررسی شده . معلمان در این سطح در گزینش مواد درسی به صورت مستقل قضاوت نموده و منطبق با نیازهای منطقه ای و محلی آنها را تغییر می دهند.

الگوهای سازماندهی محتوای برنامه درسی:

1-     برنامه درسی موضوع محور: subject centered curriculum این الگو بر اطلاعاتی ه باید تدریس شود تکیه دارد

الف) الگوی موضوعات مجزا:  هدف هادر این الگو شامل:  اکتساب دانش و ایده هایی که در موضوع درسی مورد تدریس وجود دارد و  توسعه و پرورش استنباط ذهنی از طریق مطالعه آن موضوعات درسی

روش های سخنرانی بحث تمرین و تکرار  برای تدریس این موضوعات تجویز شده و منابع اصلی تدریس بحث های معلم در کلاس  کتب درسی فیلم ها و وسایل اطلاع رسانی. معتقدند دانش آموزان باید حتما مجموعه ای از موضوعات اساسی و کتاب ها و آثار بزرگ را مطالعه کنند.

ب‌)    برنامه درسی مبتنی بر موضوعات وسیع: فلسفه این الگو عبارت است از ایجاد همبستگی و ارتباط بیشتر بین مطالب مختلفی که دانش آموزان در برنامه های درسی مطالعه می کنند. در این الگو سعی می شود موضوعات مختلف با توجه به ارتباطی که با یکدیگر دارند تدریس شوند. این الگو در مدارس ابتدایی بیشتر کارایی دارد تا متوسطه

ج‌)      برنامه درسی مارپیچی: در این الگو ساختار دانش مورد تاکید است. محتوا در این الگو طوری سازماندهی میشود که از لحاظ توالی با مراحل رشد فکری دانش آموزان تناسب داشته باشد. از دانش آموزان انتظار می رود ایده ها و عقاید اصلی را بیاموزند و روشهایتفکر را در خود پرورش دهند. ابتدا ایده های اصلی را فرا میگیرند و در پایه های بعدی همان ایده ها را به صورت عمیق تر و پیشرفته تر میاموزند

2-     الگوی برنامه درسی دانش آموز محور  : این الگو بر نیازها علایق و فعالیت های دانش اموزان تاکید می کند. کمتر شناخت محور بوده و بیشتر به رشد جنبه های عاطفی بچه ها توجه دارد.

چهار محور در این الگو قابل تشخیص است:

الف) برنامه درسی پایه مشترک: بیشتر به الگوی موضوع محور نزدیک است

ب) برنامه درسی مبتنی بر کارکردهای اجتماعی

ج) برنامه درسی فعالیت محور

د) برنامه درسی انسانگرایانه( اموزش و پرورش آزاد): هدف از آموزش پرورش کل شخصیت فرد است. در این کلاس جایگاه معلم کمتر در جای ثابتی است. دانش آموزان بیشتر فعالیت های گروهی انجام میدهند.